Słowacja

Na tej stronie chcę zasygnalizować istnienie cmentarzy wojennych także za naszą południową granicą. Znajdziecie tu materiały i wiadomości publikowane na ten temat prawdopodobnie po raz pierwszy w Polsce. Zgromadziłem tutaj kilka przydatnych informacji oraz zdjęć które może pomogą zainteresowanym w odnalezieniu tych często ciekawych obiektów w terenie. Swoje poszukiwania przeprowadzałem sam lub też z Romanem Frodymą, w oparciu o zgromadzoną przez Igora Slepcova z Muzeum Wojskowego w Svidniku na Słowacji dokumentację pochodzącą z początkowego okresu istnienia państwa czechosłowackiego. Cały czas kontynuuję te poszukiwania i w miarę postępu postaram się w tym właśnie miejscu przedstawić ich wyniki. Samo lokalizowanie cmentarzy jest o tyle utrudnione, że dokumentacja ta dotyczy głównie prowadzonej w latach trzydziestych inwentaryzacji miejsc pochówków wojskowych zleconej najczęściej miejscowym władzom przez czechosłowackie dowództwo wojskowe. Bardziej pomocne są oryginalne materiały austro-węgierskie z przed 1918 roku , ale tych zachowało się bardzo mało i najczęściej są to plany cmentarzy bez opisów czy tym bardziej mapek umiejscowienia obiektów w terenie. Lokalizacja tych obiektów polega więc głównie na konfrontacji tych materiałów ze stanem faktycznym w danej miejscowości, oczywiście na miejscu. Wydaje się naturalne że w takich poszukiwaniach najlepiej jest też “zasięgać języka” u Słowaków. Daje to jakie takie rezultaty w przypadku starszych osób, na młodych niema co liczyć bo temat jest im nieznany, w wielu przypadkach o tym że dany obiekt to cmentarz z okresu I wojny Słowacy dowiadywali się właśnie od nas. Jeśli chodzi o opiekę samorządów lokalnych lub w ogóle państwa słowackiego nad bardziej znanymi obiektami to działalność ta jest w powijakach. Jednak powoli staje się widoczne że i Słowacy zaczynają widzieć w tych cmentarzach kawałek swojej historii – na kilku cmentarzach wykarczowano roślinność, kilka prowizorycznie ogrodzono. Sporadycznie można spotkać ślady opieki w postaci powieszonych niedawno na krzyżach wieńców.

Powstanie cmentarzy wojskowych z okresu I wojny światowej na terenie dzisiejszej Słowacji (ówczesnych Górnych Węgier) związane jest z walkami w Karpatach zimą 1914 roku i wiosną 1915 roku, kiedy to w czasie ofensywy wojska rosyjskie próbowały przebić się na Nizinę Węgierską. Podczas tych walk Rosjanie zostali ostatecznie odparci na linii rzeki Ondava – Stropkov – Medzilaborce, przy czym, zajmowali przejściowo te miejscowości oraz Zborov w zachodnim fragmencie tego frontu. Prawdopodobnie kilka cmentarzy powstało przy szpitalach polowych (np. cmentarz w Krasnym Brodzie za ruinami klasztoru Bazylianów zniszczonego w czasie działań wojennych w 1915 r.). Dużo niewielkich obiektów nie posiadających wystroju architektonicznego lub mogiły masowe na miejscowych cmentarzach jest efektem akcji ekshumacyjnej prowadzonej już po 1918 r . w celach sanitarnych.

Cmentarze na Słowacji są interesujące głównie ze względów historycznych, osoba która poszukuje wrażeń natury estetycznej lub porównań z cmentarzami Zachodniej Galicji może być zawiedziona. Wyjątkiem jest miasto Medzilaborce w którym można znaleźć dwa cmentarze z pięknym wystrojem architektonicznym w postaci monumentalnych pomników centralnych, ogrodzeń i prefabrykowanych betonowych pomników nagrobnych w czterech typach, oraz dalsze dwa całkiem nieźle zachowane lecz zarośnięte. Jednakże odwiedzenie i znajomość niektórych z tych obiektów wydaje się być nieodzowne dla osób które chcą się uznać za miłośników i znawców Beskidu Niskiego, który jak wiadomo nie kończy się na naszej południowej granicy.

W czechosłowackiej dokumentacji z lat dwudziestych i trzydziestych cmentarze wojenne przyporządkowano ówczesnym powiatom (okres) i tak możemy je znaleźć w powiatach: Bardejov, Stropkov-Svidnik, Humenne, Medzilaborce, Snina, Vranov, Giraltovce.

W powiecie Bardejov do największych obiektów należały cmentarze w: Becherowie ( prawdopodobnie 111 pochowanych), Mikulaszowej (173), dwa w Niżnej Poliance (127 i 384), Smilnie (127), Stebniku (189), Wysznej Poliance (226) i Zborowie (136). Dalszych 31 obiektów liczy do 80-ciu pochowanych, w tym 22 obiekty nie przekraczają 10 pochowanych (większość z nich to pojedyncze pochówki na miejscowych cmentarzach wyznaniowych – dziś już prawdopodobnie nie do odnalezienia).

W powiecie Stropkov-Svidnik do największych należały cmentarze w : Bodrużalu (400), Cerninie (326), Hunkowcach (159), Chotczy (299), Kolbowcach (142), Kurimce (90), Ladomirowej (270), Medwiediem (Medviede – 116), Mlynarowcach (750), Niżnym Orliku (140), Turanach (133), Niżnym Świdniku (437), Wysznym Świdniku (obecnie jedno miasto – Svidnik, 360), Wysznym Orliku (164), Stropkowie (1000) i Rownem (200). Dalszych 39 obiektów liczy do 90-ciu pochowanych, w tym 18 nie przekracza 10 pochowanych.

W powiecie Humenne największe cmentarze są (lub były) w: dwa w Humennem (103 i 804 pochowanych), Kamenicy (112), Koszkowcach (115), pozostałe dwa to małe obiekty – Jankowce (16) i Wyszny Hruszow (12).

W powiecie Medzilaborce najliczniejsze pochówki są (lub były) w : Krasnym Brodzie (trzy: 273, 1006 i 692 pochowanych), Sukowie (180), Niagowie (102), Palocie (151), Repejowie (899), Czabalowcach (6738), Medzilaborcach (dwa, 188 i 319), Wyrawie (636), Zbudskiej Belej (205), Wysznym Radwaniu (175), Wydraniu (205), Wysznych Czabinach (800), Kalinowie (264) i Swetlicach (116). Ponadto w dalszych 18-tu obiektach liczba pochowanych waha się od 20 do 100 żołnierzy oraz w następnych 13-tu od 2 do 20-tu żołnierzy.

W powiecie Snina największe cmentarze są (lub były) w : Hostowicach (110 pochowanych), Papinie (286), Parizuchowcach (480), Sninie (dwa- 316 i 153), Giglowej (130), Osadnym (1025), Ruskiem (dwa- 100 i 14), Smolniku (124), Stakczinie (959), Starinie (116), Topoli (240), Welkiej Polanie (/Kozilaty/ 220), Zboj (203), Zwale (288). Z pozostałych 13-tu tylko 5 miejsc pochówku zawiera mniej niż 10-ciu pochowanych.

W powiecie Vranov tylko dwa cmentarze zawierały więcej niż 20 –tu pochowanych, są to obiekty w Czemernym (331) i we Wranowie (dwa – 246 i 6), pozostałych 11 obiektów liczy od 1 do 20-tu pochówków.

W powiecie Giraltovce (byłym) żaden z 28. pochówków nie przekraczał 90-ciu żołnierzy, w tym 18 nie przekraczało 10-ciu pochowanych; we wsi Radoma odnotowano za to aż 4 pochówki (66, 38, 84, 57 żołnierzy )

Poniżej znajdziecie wykaz cmentarzy które już udało się nam zlokalizować. Po kliknięciu na nich znajdziecie zdjęcia, mapki położenia w terenie i opisy poszczególnych obiektów.