�Cmentarz nr 76 - Siary

Koniecznie nale�y odwiedzi� ten cmentarz zaprojektowany przez Hansa Mayra! Ostatnio zosta� ca�kowicie odbudowany z praktycznie z zachowaniem oryginalnego wygl�du. Starannie odtworzono nieistniej�cy w ostatnich latach p�ot, postawiono nowy zgodny w zasadzie z orygina�em typowy drewniany krzy� i ustawiono nowe krzy�e na cokolikach. Ponadto ca�o�� powierzchni cmentarza wyplantowano i obsiano traw�. Niestety remontuj�cy nie zadali sobie trudu aby krzy�e ustawi� na w�a�ciwych miejscach, za� groby otoczy� kamieniami - nie by�o to trudne, gdy� przed remontem by�y to jedyne czytelne �lady tego obiektu. Podobnie nie zadano sobie trudu aby wykona� nowe tabliczki nagrobne. Spoczywa na nim 40 �o�nierzy austriackich i 28 rosyjskich. Cmentarz le�y bezpo�rednio w s�siedztwie ��tego szlaku, wyznakowano do niego szlak doj�ciowy (kilkana�cie metr�w!), tak �e obecnie nie ma �adnych problem�w z odszukaniem go.

�

�Cmentarz nr 77 - Ropica G�rna

Obiekt ten projektowa� Hans Mayr, czego widomym znakiem by� typowy dla niego drewniany krzy� z daszkiem, stoj�cy w wyst�pie muru z przodu cmentarza i akcentuj�cy jego obecno�� ju� z oddali - dzi� nieistniej�cy. Mimo tego braku obiekt ten nadal prezentuje si� okazale, gdy� znajduje si� w�r�d uprawianych i dzisiaj p�l . Nie zar�s� jak kilka innych cmentarzy lasem dooko�a , jednak przyroda odbi�a to sobie doskonale wewn�trz mur�w. Kilka lat temu remontowano wn�trze - poustawiano krzy�e na miejscach , wykarczowano pola grobowe. Dzi� nie da si� stwierdzi� czy nadal stoj� na swoich miejscach ze wzgl�du na spl�tan� ro�linno�� - w lecie bez maczety , do zwiedzania - ani przyst�p. Najlepiej obejrze� go wczesn� wiosn� lub zim�. Posiada mocno rozcz�onkowan� bry��, ciekawie rozwi�zane wej�cie z boku i pomnik z ty�u , wyodr�bniony z muru , kt�ry jest w bardzo dobrym stanie. Na cmentarzu tym pochowano 215 �o�nierzy armii austriackiej, 31 niemieckiej i 162 rosyjskiej. Z wyst�pu w kt�rym sta� krzy�, kt�rego po zniszczeniu oryginalnego nigdy przy okazji kolejnych remont�w nie wykonano roztacza si� �adna panoramka doliny S�k�wki zamkni�ta wa�em Brus�w, Huszczy i Obocza. Na cmentarz naj�atwiej trafi� kieruj�c si� znakami szlaku czarno-bia�ego biegn�cymi od drogi w Ropicy. W pobli�u tego miejsca znajduje si� ciekawa drewniana cerkiew (obecnie ko�ci�) z 1819 r.

�

Cmentarz nr 78 - Ropica G�rna

Na cmentarzu projektowanym przez Hansa Mayra pochowano 133 �o�nierzy armii austro-w�gierskiej i 178 rosyjskiej. Jest to jedno z najbardziej monumentalnych i wybitnych krajobrazowo dzie� tego projektanta. G��wnym akcentem tego cmentarza s� widoczne nawet ze wsi, z do�u 4 kamienne s�upy przykryte betonow� belk�, kt�re widziane z pewnego oddalenia przypominaj� portal staro�ytnej �wi�tyni. Niestety po generalnym remoncie przeprowadzonym kilka lat temu obiekt z powrotem zarasta. Mimo tego polecam jego odwiedzenie gdy� jest to jeden z najbardziej charakterystycznych obiekt�w tego Okr�gu, a wszystkie elementy s� w bardzo dobrym stanie (z wyj�tkiem odnowionego krzy�a kt�ry ju� dosy� dawno temu run��). Bardziej dociekliwi znajd� te� na murach cmentarza wykute dwa ciekawe napisy.

�

Cmentarz nr 79 - S�kowa

I na tym cmentarzu wizyt�wka Mayra w postaci drewnianego krzy�a z daszkiem nie zachowa�a si�. Krzy� ten sta� pierwotnie na "placyku" przed bram� prowadz�c� nas dzisiaj na teren przepi�knie wyremontowanego obiektu. Wykonano wszystkie brakuj�ce elementy, wykoszono ro�linno�� - cmentarz przedstawia widok praktycznie przewidziany przez projektanta, a nawet korzystniejszy gdy� pi�knie wyros�y drzewa zasadzone przez budowniczych. Jedynym zauwa�alnym mankamentem jest brak emaliowanych tabliczek nagrobnych - cz�sta "niedor�bka" na wyremontowanych cmentarzach Okr�gu III.  Ciekawostk� jest �e i na tym cmentarzu znalaz�o si� miejsce dla typowego drewnianego krzy�a. W�a�ciwie nie "na" lecz "przed" , bowiem krzy� ten sta� pierwotnie na niewielkim tarasie ziemnym przed bram�. Przy remoncie zaniechano jednak jego wykonania. Obiekt ten koniecznie nale�y zobaczy�, tym bardziej �e praktycznie do samej bramy mo�na podjecha� samochodem, drog� przez cz�� S�kowej zwan� Kawiory. Pochowano na nim 109 �o�nierzy austriackich, 190 niemieckich i 192 rosyjskich.

�

�

Cmentarz nr 80 - S�kowa

Cmentarz ten projektowany przez Hansa Mayra mia� pe�ni� pierwotnie funkcj� cmentarza reprezentacyjnego Okr�gu III, jego bry�� mia�a zamyka� okaza�a kaplica upami�tniaj�ca krwawe walki pu�k�w bawarskich w tym rejonie. Od jej budowy jednak odst�piono, na obiekt reprezentacyjny typuj�c cmentarz nr 91 w Gorlicach. Mo�na stwierdzi� �e z pierwotnego projektu wykonano dwie trzecie, jednak i to co wybudowano po niedawnym remoncie prezentuje si� naprawd� imponuj�co. Trafnie opisano ten obiekt w "Zachodniogalicyjskich Grobach Bohater�w": " Znaczenie tego cmentarza (nr 80) podkre�lono usytuowaniem na widocznym z drogi, najwy�szym punkcie terenu, wybornie nadaj�cym si� do umiejscowienia na nim du�ego pomnika. Bez uszczerbku dla tej na razie jeszcze niepewnej ozdoby, cmentarz od razu nale�a�o wykona� tak, by stanowi� sko�czon� budowl�. Cel ten w zupe�no�ci osi�gni�to. Poprzez silne zaakcentowanie linii pionowych w czterech wysoko wznosz�cych si� po stronie czo�owej pylonach, cmentarz zyska� heroiczny wyraz. Wt�ruje mu dodatkowo motyw jaki tworzy gwa�townie za�amana linia muru oporowego. Cmentarz le�y na stromym terenie na kilku tarasach. Na skraju drugiego tarasu stoi wysoki betonowy krzy� mi�dzy dwoma biegami schod�w wiod�cych ku silnie poro�ni�tej pn�c� ro�linno�ci� pergoli, stanowi�cej pewnego rodzaju honorowy dziedziniec. Mogi�y poleg�ych na polu chwa�y zblokowano na du�ych, trawiastych powierzchniach i ozdobiono �eliwnymi krzy�ami (typu porucznik Mayr), na kt�rych na przeci�ciu ramion umieszczono dat� 1915. Do g�rnej granicy cmentarza, zbli�a si� �ciana ciemnego, iglastego lasu, tworz�c znacz�ce t�o. Z tego stanowi�cego wzorzec cmentarza, roztacza si� pi�kny widok na le��ce naprzeciw g�ry. " Od siebie mog� doda� �e dla mnie jest to najpi�kniejszy cmentarz w tym Okr�gu. Pochowano na nim 468 �o�nierzy armii austro-w�gierskiej, 378 niemieckiej i 360 rosyjskiej.

�

Cmentarz nr 81 - M�cina Ma�a

Cmentarz na kt�rego terenie pochowano 17 �o�nierzy armii niemieckiej i 28 rosyjskiej projektowa� Hans Mayr. Obiekt ten znajduje si� bezpo�rednio przy drodze M�cina Ma�a - M�cina Wielka , 500 m poni�ej granic tych wsi, kt�ra znajduje si� na prze��czce a zaakcentowana jest pi�kn� kapliczk�. Warto j� odwiedzi� i z tego powodu �e uchodzi za symboliczn� granic� �emkowszczyzny w tej okolicy. Cmentarz usytuowany jest na niewielkiej skarpie tu� przy drodze, prowadz� do niego schodki. Po remoncie wykonanym kilka lat temu obiekt ponownie zaczyna zarasta�, g��wnie samosiewami drzew. Obecnie w ogrodzeniu brak furtki, poza tym mur jest w stanie �rednim , prawy naro�nik odp�k� i osuwa si� powoli z terenem. Pomnik w stanie bardzo dobrym, wi�kszo�� krzy�y nagrobnych stoi, zarys p�l grobowych raczej nieczytelny.

�

�

Cmentarz nr 82 - M�cina Wielka

Przede wszystkim na cmentarzu tym najpierw rzuca si� w oczy doskonale zachowany krzy� drewniany projektu Hansa Mayra, potem zauwa�a si� �e jest to obiekt wzorowo utrzymywany, dzi�ki opiece Szko�y Podstawowej.

Pierwotny wystr�j cmentarza zachowa� si� w ca�o�ci , dobudowano nowy mostek ��cz�cy go z drog� i wykonano now� furtk� wej�ciow�. Tak dobry stan zachowania prawdopodobnie opr�cz sta�ej opieki nale�y zawdzi�cza� tak�e blisko�ci cmentarza wiejskiego, z kt�rym obiekt graniczy dwoma bokami. Pochowano na nim 25 Austriak�w i 71 �o�nierzy armii rosyjskiej.

�

�

�

Cmentarz nr 83 - Wapienne

Obiekt jest ca�kowicie niewidoczny z drogi . Aby trafi� na ten cmentarz nale�y kierowa� si� w g�r� od przystanku PKS (w stron� Rozdziela) wzd�u� nowego p�otu o�rodka wypoczynkowego. Przed pierwszym domem w prawo odchodzi gruntowa droga (dalej wzd�u� p�otu o�rodka) oznaczona tablic� "Droga prywatna - wst�p wzbroniony" - ni� nale�y przej�� jeszcze kilkana�cie metr�w. Cmentarz po lewej stronie w niewielkim zagajniku, za p�otem w/w domu. Jest to niewielki obiekt na planie nieregularnego wieloboku, ogrodzony murem z drewnian� furtk� (po remoncie wstawiono now� - lecz ju� zosta�a wyrwana) z pomnikiem centralnym w postaci masywnego postumentu z krzy�em "prawos�awnym" i wn�k� na tablic� pami�tkow�. Obecnie jest to nowy krzy� wykonany zgodnie z pierwowzorem. Zwracaj� uwag� pi�knie wyro�ni�te drzewa zasadzone na terenie cmentarza jeszcze przez budowniczych. Warto zwr�ci� te� uwag� �e w�a�ciciel posesji s�siaduj�cej z dzia�k� cmentarza nie poszed� na tak zwan� "�atwizn�" i nie w��czy� muru cmentarza w swoje ogrodzenie, lecz postawi� p�ot zgodnie z lini� graniczn� dzia�ki o czym dobitnie �wiadcz� s�upki Heeres Vermeesung (HV) wmurowane w podmur�wk� jego p�otu. Jest to jeden z przypadk�w kiedy s�upki te spe�ni�y dobrze swoje zadanie. Inna rzecz �e przestrze� mi�dzy murem a tym p�otem jest wykorzystywana jako praktyczny �mietnik. Na cmentarzu tym spoczywaj� wy��cznie Rosjanie w liczbie 38. Projektowa� in�. Hans Mayr.

�

Cmentarz nr 84 - Bednarka

Jest to wydzielona kwatera cmentarza wiejskiego, po�o�ona w jego najwy�szej cz�ci. Obiekt ten projektowa� Hans Mayr, pochowano na nim 13 �o�nierzy armii niemieckiej i 14 rosyjskiej. Obecnie cmentarz jest ogrodzony s�upkami kamiennymi po��czonymi parami rur stalowych, z przerw� na wej�cie, bez furtki. Element centralny stanowi du�y typowy krzy� �eliwny. Ze zdj�cia w pracy Brocha i Hauptmanna a tak�e z oryginalnego austriackiego wykazu u�ytych element�w wynika i� pierwotnie posiada� ca�kowicie inny wystr�j - drewniany p�ot z furtk� i typowy drewniany pomnikowy krzy� centralny. Dzisiejszy wygl�d obiektu mo�na z du�� pewno�ci� przypisa� remontowi jakiemu cmentarz by� poddany w latach mi�dzywojennych. Obiekt po remoncie jest w bardzo dobrym stanie, na coko�ach krzy�y nagrobnych daje si� odczyta� niekt�re nazwiska z oryginalnych tabliczek nagrobnych.

�

Cmentarz nr 85 - Rozdziele

Cmentarz projekt Mayra jest widoczny z drogi Rozdziele - Wapienne, po prawej stronie drogi na zboczu, g��wnie dzi�ki nowej tablicy informacyjnej, kt�ra "�wieci" bia�o�ci� na tle k�pki drzew w kt�rej znajduje si� cmentarz. Obecnie obiekt jest w stanie bardzo dobrym. Oryginalny krzy� drewniany kt�ry by� ju� zagro�ony runi�ciem podczas remontu zast�piono nowym. Zaskakuje  stan wn�trza - krzy�e nagrobne na miejscach, podobnie betonowe stele z �eliwnymi tablicami. Bardzo dobrze widoczne s� zarysy p�l grobowych - zachowa�o si� oryginalne umocnienie z kamieni, w zasadzie tego elementu ze wzgl�du na stan zachowania nie remontowano. Zachowa�y si� tak�e oryginalne schodki przed wej�ciem. Ostatnio (wiosna-lato 2002) wyremontowano cmentarz wycinaj�c zaro�la i wykonuj�c nowy solidny p�ot oraz krzy� pomnikowy. Opr�cz pochowanych na nim 4 �o�nierzy austro-w�gierskich , 14 niemieckich i 19 rosyjskich, pochowano tu tak�e �o�nierzy Wehrmachtu poleg�ych w II w. �w.

�

Cmentarz nr 86 - Ropica Dolna

Obiekt ten jest �atwy do odszukania dzi�ki temu �e projektant - Hans Mayr - zlokalizowa� go na skarpie widocznej z drogi N.S�cz - Gorlice. Do cmentarza mo�na podjecha� samochodem - za nowym ko�cio�em w Ropicy Dolnej i za przystankiem PKS nale�y skr�ci� w prawo w dr�k� mi�dzy domami, oznaczon� austriack� betonow� tablic� informacyjn�, a nast�pnie przez rozleg�� ��k� prosto do widocznego ju� obiektu. Dzi�ki brakowi zabudowy przed cmentarzem zachowa� si� jego pierwotny charakter - obiektu widocznego z daleka i zaakcentowanego wysokim betonowym krzy�em widocznym na tle nieba. Krzy� ten posiada do�� "dziwn�" (je�eli por�wna� do innych projekt�w Mayra) nowoczesn� form�. Wra�enie to wzmacniaj� "skarpy" wzmacniaj�ce krzy� ze wszystkich stron. Stan cmentarza jest do�� dobry - po wykonanym remoncie cz�� nowych tynk�w po�o�onych na betonowym murze odpada. Cz�� ogrodzenia z przodu wykonana z kutej stali zachowa�a si� w stanie dobrym, podobnie jak sama bramka. Na terenie cmentarza zachowa�o si� kilka typowych krzy�y �eliwnych, jednak same pola grobowe ich rozmieszczenie nie jest czytelne. W sk�din�d oryginalnej panoramie widocznej z tego cmentarza dominuj� bry�y nowoczesnych ko�cio��w i osiedla "Magdalena" w Gorlicach.

�

�

Cmentarz nr 87 - Gorlice

Cmentarz ten znajduje si� przy ul. �okietka (��ty szlak turystyczny do Bielanki, przy tym samym szlaku cm.nr 76) na wzniesieniu terenu nad ulic�, sk�d roztacza si� jedna z najlepszych panoram miasta. Wykorzysta� to zreszt� autor obrazu "Atak wojsk pruskich na Gorlice", znajduj�cego si� w gorlickim muzeum PTTK , wykonuj�c z tego miejsca szkic do dzie�a. Po pokonaniu kilkunastu schodk�w ukazuje si� portal w formie czterech betonowych s�up�w nakrytych wsp�ln� betonow� p�yt�. Po obu stronach bramki w p�ycinach muru umieszczono tablice �eliwne z nazwiskami poleg�ych . Obiekt po remoncie jest w stanie bardzo dobrym, uporz�dkowano pola grobowe wstawiaj�c nowe krzy�e i nowe tabliczki nagrobne, wykonane w/g pierwowzor�w, z wyj�tkiem jednej na kt�rej ujawni�a si� "nadgorliwo��" remontuj�cych - mo�na j� obejrze� na zdj�ciu obok. C�, na cmentarzu tym spoczywaj� "wymieszani" �o�nierze r�nych armii (81 austriackiej, 57 niemieckiej i 66 rosyjskiej), ale chyba nie do tego stopnia (!). Obecnie tak�e te nowe tabliczki zerwano - cz�� z nich le�y u podstawy nowego drewnianego krzy�a centralnego wykonanego z du�� staranno�ci� lecz niezgodnie z orygina�em - kt�rym by� typowy dla Hansa Mayra krzy� z p�okr�g�ym daszkiem. Jest to jeden z nielicznych obiekt�w kt�ry zachowa� wygl�d zamierzony przez projektanta - pi�knie rozros�y si� d�by posadzone w symetrycznych uk�adach na jego terenie , w tym 2 zasadzone w naro�nikach cmentarza w specjalnych klatkach z kutej stali. Obecnie oryginalne nasadzenia tworz� nierozerwaln� bry�� z elementami architektonicznymi. Jednak�e w najbli�szej przysz�o�ci trzeba b�dzie co� zrobi�, albo z d�bami, albo z murami, bo drzewa rozros�y si� do tego stopnia �e naruszy�y mur w kilku miejscach. Szczeg�lnie polecam ten cmentarz do zwiedzenia, bez wzgl�du na por� roku.

�

�

Cmentarz nr 88 - Gorlice Sok�

Projektowa� Hans Mayr. Cmentarz �atwy do odszukania w terenie - znajduje si� bezpo�rednio przy zielonym szlaku do Wapiennego, 200 m od odej�cia z szosy, na skarpie nad S�k�wk�. Jest to najkr�tsze doj�cie, jednak rowerem czy samochodem mo�na podjecha� niemal�e do samego cmentarza w inny spos�b. Nale�y jecha� drog� na Dukl�, za mostem na S�k�wce jeszcze prosto do g�ry i nast�pnie ostrym zakr�tem w prawo. Po lewej przystanek MZK, po prawej nieopodal okaza�a kapliczka i betonowy s�up informuj�cy o drodze do cmentarza, w ni� nale�y skr�ci�. Mi�dzy nowymi domami a� do rozjazdu dr�g za niewielkim zagajnikiem i potoczkiem. Na rozje�dzie prosto - wzd�u� p�otu gospodarstwa po prawej. Tu mo�na zostawi� auto. Cmentarz ukazuje si� nam na ko�cu pola, po wyj�ciu zza naro�nika p�otu. Ciekawe za�o�enie - wysoki betonowy krzy� jako pomnik , widoczny z do�u od strony miasta na szczycie skarpy - niestety architekt nie przewidzia� �e skarpa z czasem zaro�nie drzewami, w skutek czego krzy� wida� obecnie tylko w miesi�cach kiedy nie ma li�ci (przy tym i tak trzeba wiedzie� gdzie patrze�). Otoczony betonowym murem na planie zbli�onym do krzy�a z dwoma wej�ciami symetrycznie rozmieszczonymi w pobli�u pomnika. Wej�cia zamkni�te bramkami z kutej stali. Pole grobowe uporz�dkowane, na grobach niewielkie "�aci�skie" krzy�e z p�askownika na betonowych cokolikach. Ich rozmieszczenie jest ca�kowicie umowne za� same krzy�e nie s� oryginalne, gdy� pierwotnie (w/g dokumentacji) by�y na nim krzy�e �eliwne , w tym du�e typu "rosyjskiego" na masowych mogi�ach. Pochowano na nim 20 Austriak�w i 100 Rosjan. Cmentarz w obecnym wystroju jest w stanie bardzo dobrym.